Nederlandse Natuurkundige Vereniging

De eerste editie van de NNV-Diversiteitsprijs is gewonnen door de faculteit Science and Engineering van de Rijksuniversiteit Groningen. De NNV heeft de prijs in het leven geroepen voor de natuurkunde-instelling die het succesvolst is in het in de praktijk brengen van een open diversiteitsbeleid. De prijs vormt een eerbetoon en biedt een inspirerend voorbeeld voor andere instituten en/of afdelingen.

De prijsuitreiking vond plaats op 21 januari 2019 tijdens de NWO-dinervergadering van werkgroepleiders, voorafgaand aan de wetenschappelijke bijeenkomst Physics@Veldhoven. De winnaar ontving een plaquette en het recht om het logo van de NNV-Diversiteitsprijs 2018 te voeren. In een volgende editie van het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde zullen we uitgebreid aandacht besteden aan de winnaars middels een interview.

Het inzicht dat wetenschap een bolwerk is van mannen met een westerse culturele achtergrond wordt breed gedeeld. Hoewel er vrijwel nooit sprake is van expliciete voorkeursbehandeling leert de ervaring dat er vele belemmeringen zijn voor mensen van buiten deze groep om hun wetenschappelijke talenten volledig te ontplooien. Dit vormt een ernstig probleem voor individuen die tegen deze, vaak moeilijk zichtbare, barrières aanlopen, maar het is evenzeer een probleem voor de wetenschap. Wetenschap gedijt bij inzet van een zo groot mogelijk reservoir van de beste talenten en bij een zo groot mogelijke diversiteit van inzichten en methodiek van werken.

Alle universiteiten en onderzoeksinstellingen hebben inmiddels maatregelen geformuleerd om de diversiteit van deelnemers aan het wetenschapsbedrijf te bevorderen. Papier is geduldig, maar in de praktijk wordt er nog maar beperkt voortgang geboekt. Juist in die praktijk ontwikkelen zich grote verschillen tussen wetenschappelijke instellingen. De nieuwe NNV-prijs biedt de mogelijkheid om te vieren wat al is bereikt, maar ook om aandacht te vragen voor het feit dat het aan veel instituten nog vaak schort aan een werkelijk gelijke behandeling van studenten, promovendi en kandidaten voor wetenschappelijke posities.

Bij deze eerste editie van de prijs ontvingen we meerdere nominaties. Bij de eerste selectie werd vooral gelet op beleid van het natuurkunde-instituut of de faculteit, dat uitstijgt boven het beleid dat door de instelling als geheel is geformuleerd. Ook werd gelet op originele initiatieven en op concrete bewijzen van succes van het beleid. Na deze eerste selectie werd de top drie gevormd door de natuurkundige onderzoeksinstituten van de universiteiten in Eindhoven, Groningen en Leiden.

Een delegatie van de jury ging bij deze drie instellingen op bezoek en sprak met de decaan of directie en afzonderlijk met een selectie van leden van de wetenschappelijke staf, promovendi, postdocs en masterstudenten. De jury kon uitgebreide en zeer openhartige gesprekken voeren, waaruit vooral het beeld blijft hangen dat er in recente jaren veel ten goede is veranderd in de drie instellingen.

Op grond van de beschrijving van de vele originele initiatieven die in Groningen zijn ontwikkeld en op grond van de gesprekken met een ruime en diverse delegatie van de staf, kwam de jury unaniem tot de conclusie dat de eerste NNV-Diversiteitsprijs moet worden toegekend aan de faculteit Science and Engineering van de Rijksuniversiteit Groningen. De faculteit vervult een voortrekkersrol, zowel nationaal als internationaal. Meest prominent hierin is het Rosalind Franklinprogramma, dat ontstaan is uit een initiatief van de faculteit en inmiddels universiteitbreed succesvol is ingevoerd. Daarnaast wordt een krachtig diversiteitsbeleid in Groningen met overtuiging uitgedragen door alle leidinggevenden en verantwoordelijken in de wetenschappelijke staf.

foto: Bram Seays

Op de foto: Jasper Knoester en Petra Rudolf nemen namens de RUG de prijs in ontvangst.

Jaarlijks organiseert de NNV een sessie tijdens Physics@Veldhoven, de NWO-natuurkundeconferentie voor onderzoekers die in 2019 op 22 en 23 januari wordt gehouden. Vanwege de grote ontwikkelingen op het gebied van ‘Open Science en Open Data’ heeft de NNV dit onderwerp centraal gezet in haar sessie op 22 januari 2019. In het geval van open data kunnen data vrijelijk worden gebruikt en hergebruikt door iedereen. (Onderzoeks)resultaten komen zo breed beschikbaar, maar uiteraard zit er ook de kant aan van patenten, privacy en verschillen in nationale en internationale richtlijnen. Open science en open data zijn sterk gerelateerd en de ontwikkelingen op dit vlak schrijden snel voort. Aan de ene kant is dit goed, maar tegelijkertijd loert het gevaar van misbruik of foute interpretatie van data. Er zitten vele kanten aan het onderwerp, niet alleen juridische, maar ook  organisatorische en praktische zaken.

In de sessie zullen vier sprekers met achtergronden in de academia en de Europese Commissie verschillende vragen de revue laten passeren. Denk hierbij bijvoorbeeld aan: 

• Hoe maken we data beschikbaar en toegankelijk?
• Hoe kunnen we onze data beschermen?
• Hoe verzeker je je van een juist (her)gebruik van de data?
• Hoe is een foute interpretatie te voorkomen?
• Wie heeft eigenlijk het eigenaarschap over data?

De NNV organiseert niet alleen deze specifieke sessie, maar daarnaast is NNV-voorzitter Diederik Jekel tijdens Physics@Veldhoven wederom beschikbaar voor een-op-een-advies. Wetenschappers kunnen zich aanmelden voor een korte sessie met Diederik Jekel, waarin hij tips geeft voor hoe iemand bij het uitdragen van haar/zijn onderzoek nog beter beslagen ten ijs kan komen.

De Physicaprijs 2019 is toegekend aan Kobus Kuipers, niet alleen een baanbrekend fysicus, maar ook iemand die zich sterk inzet voor outreach. Kobus Kuipers is één van de grondleggers van de ‘nanofotonica’, de wetenschap die licht bedwingt op lengteschalen veel kleiner dan de golflengte. Nanofotonica is spannend en springlevend omdat licht zich in slim gestructureerde materialen zo verrassend anders gedraagt dan we gewend zijn van een conventionele transversale niet-dispersieve vlakke golf. Zijn microscoop plaatst de experimentator midden in de wondere nanowereld, en voorziet zijn onderzoeksgroep van een bril om elektrische en magnetische velden in ruimte en tijd te zien evolueren. Dat geeft ongekend inzicht in de fysica van licht op de nanoschaal in bijvoorbeeld fotonische kristallen.

Kobus Kuipers (1967) studeerde natuurkunde aan de UvA en hij startte zijn indrukwekkende academische carrière als promovendus op het AMOLF; al jong werd hij hoogleraar. In 2005 werd Kobus Kuipers gekozen in ‘De Jonge Akademie’. Kobus Kuipers stond aan de wieg van de oprichting van het Center for Nanophotonics bij het AMOLF en was daar jarenlang hoofd van. Onder zijn leiding ontwikkelde het programma zich tot een van de wereldleiders op het gebied van nanofotonica. Sinds 2016 is Kuipers hoogleraar Nanofotonica en voorzitter van de afdeling Quantum Nanoscience van het Kavli Instituut Nanoscience en de Faculteit TNW van de Technische Universiteit Delft.

Zoals gezegd is hij niet alleen een toponderzoeker, maar is Kobus Kuipers ook actief in het uitdragen van wetenschap. Zo werkte hij acht maal mee aan De Nationale Wetenschapsquiz, waarin hij onder meer wetenschappelijke vragen en experimenten uitlegde. Voorts was hij voorzitter van de stichting International Year of Light 2015 NL, die in 2015 vele publieksactiviteiten rond licht initieerde in Nederland.

Zijn creativiteit en motivatie om verwonderd te raken door natuurkundige fenomenen kenmerken niet alleen zijn wetenschappelijke publicaties. Hij staat alom bekend om zijn scherpe vragen, aanstekelijk enthousiasme voor natuurkunde, en ook voor het proces van wetenschap bedrijven in al haar facetten. Dit maakt hem tot een buitengewone, inspirerende mentor voor zijn studenten, promovendi en postdocs, die hij met liefde voor het vak en voortdurende inzet voor hun persoonlijke ontwikkeling begeleidt.

Jaarlijks wordt de Physicaprijs uitgereikt aan een eminente, in Nederland werkzame natuurkundige. De prijs wordt na consultatie van diverse vertegenwoordigers van de natuurkundegemeenschap in Nederland toegekend door een jury bestaande uit de voorzitter van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging, de voorzitter van Stichting Physica (www.physica.nl) en een eerdere Physicaprijswinnaar. Kuipers zal de prijs in ontvangst nemen tijdens het congres FYSICA 2019 dat op vrijdag 5 april plaatsvindt op Amsterdam Sciencepark (www.fysica.nl). Hij zal dan ook de bijbehorende Physicalezing uitspreken.

In het Nederlands Tijdschrift voor Natuurkunde (www.ntvn.nl) wordt in de edities van maart en mei 2019 aandacht besteed aan het werk van Kobus Kuipers.