Nederlandse Natuurkundige Vereniging

De Physicaprijs, de belangrijkste onderscheiding voor een in Nederland werkzame natuurkundige, is dit jaar toegekend aan Prof. dr. ir. Marjolein Dijkstra, hoogleraar aan de Universiteit Utrecht. Dijkstra behoort tot de wereldtop van de ‘soft matter’, de fysicatak die zich bezighoudt met het creëren en begrijpen van zachte materialen, zoals polymeren, colloïden en vloeibare kristallen. Ze heeft de natuurkunde in Nederland op velerlei manieren versterkt, onder meer door de begeleiding van tientallen promovendi en postdocs en door talrijke bestuurlijke functies.

Dijkstra is een wetenschappelijk zwaargewicht met meer dan 300 publicaties. Haar focus ligt op de fysica van colloïdale suspensies, die een belangrijk model zijn voor exotische fases en fase-overgangen, alsmede de bouwstenen voor geavanceerde materialen. In 2005 liet zij zien dat colloïdale suspensies met deeltjes met tegengestelde ladingen zo gekozen kunnen worden dat zij snel grote kristalclusters vormen. Deze doorbraak opende een heel nieuw veld in de colloïd fysica.

Dijkstra was een van de eerste fysici in Nederland die aan zogenoemde actieve deeltjes (self-propelled particles) werkte. Een doorbraak die zij bereikte was het gebruiken van zelf-zwemmende deeltjes om dichte random pakkingen van harde bollen te verkrijgen, wat een klassiek probleem in de statistische fysica is. Meer recent speelt zij een actieve rol in het ontwikkelen van machine learning technieken voor het ontwerp van nieuwe complexe materialen.

Zelf gepromoveerd in 1994 en hoogleraar sinds 2007, heeft zij 45 promovendi en 24 postdocs begeleid. Ze heeft belangrijke functies bekleed binnen academische instellingen, waaronder het Debye Institute for Nanomaterials Science aan de Universiteit Utrecht, is lid van diverse adviesraden en actief betrokken bij verschillende organisaties die zich richten op het bevorderen van wetenschap en technologie in Nederland. Haar lidmaatschap van de Sectorplan Commissie Bèta en Techniek is een sprekend voorbeeld van haar inzet om de Nederlandse fysica te versterken.

Dijkstra won eerder de FOM Minervaprijs (2000), een NWO Vici beurs (2006) en Aspasia prijs (2007) en een ERC Advanced Grant (2020). In 2020 werd ze benoemd tot lid van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen.

De Physicaprijs wordt jaarlijks uitgereikt aan een eminente, in Nederland werkzame natuurkundige. De jury bestaat uit de voorzitter van de Nederlandse Natuurkundige Vereniging (NNV), de voorzitter van Stichting Physica en een eerdere Physicaprijswinnaar. Marjolein Dijkstra zal de prijs in ontvangst nemen tijdens het NNV-congres FYSICA 2025 op vrijdag 11 april in Leiden. Zij zal dan ook de bijbehorende Physicalezing uitspreken.